Unit-1

अजन्तपुल्लिङ्गशब्दाः- बाल, हरि, गुरु, पितृ, गौः।

उद्देश्यानि।(Learning Outcomes)

प्राग्व्यपेक्षा: (Prerequisites)

मुख्यपदानि (Key terms) 

बालः, हरिः, गुरुः, गौः।

Discussion

सुप्तिङन्तं पदम्’इति व्याकरणशास्त्रे। सुबन्तं तिङन्तं च पदसंज्ञं स्यात्। सुप् अन्ते यस्य तत् सुबन्तम्। एकविंशति: सुप्प्रत्यया:। सप्तविभक्तय:। प्रतिविभक्ति त्रीणि वचनानि। एकवचन-द्विवचन-बहुवचनभेदात्। ते प्रत्यया: यथाक्रमम्-

Table 1.1.1

‘सु’ इत्यारभ्य ‘प्’ पर्यन्तं वर्तमाना: प्रत्यया: सुप्प्रत्यया:। सुप् अन्ते यस्य तत् सुबन्तम् इत्युक्तम्। यथा – बाल सु बाल:। बाल औ बालौ। बाल जस् बाला:। विभक्तीनामर्थ: अस्माभि: ज्ञेय:।

Table 1.1.2

 प्रथमाया: सम्बोधनप्रथमा इति भेदः अस्ति। सम्बोधनासूचकं पदं भवति हे इति।
पदानां रूपाणि सम्यक् पठन्ति चेत् पदस्वाधीनता वर्धते। पदानि मित्राणि भवन्ति। आपदि मित्राणां साहाय्यम् आवश्यकं खलु। सदसि पदानां साहाय्यं महदेव। अकारान्तपुल्लिङ्गशब्दानां पठनेन संस्कृते वर्तमानेषु पदेषु पञ्चाशत् शतमानं पदं ज्ञातुं शक्यते। सर्वनामशब्दानां पठनेन विंशत्यधिकानि पदानि वशीकर्तुं शक्यन्ते। युष्मदस्मद्शब्दयो: पठनेन सम्भाषणं सुकरया रीत्या कर्तुं शक्यते। किम् इति पदपठनेन प्रश्नकरणसामथ्र्यं वर्धते। एवम् अनेकानि प्रयोजनानि सन्तीत्यत: बालादिशब्दानां पठनाय सन्नद्धा: भवन्तु।

Table 1.1.3

Table 1.1.4

Table 1.1.5

Table 1.1.6

Table 1.1.7

भो: सुहृद:,
कतिपयानां शब्दानां सर्वाणि रूपाणि अस्माभि: पठितानि। तेषां पठनाय यत्न: कार्य:। पठितमपि कार्यं कदाचित् स्मृतिमण्डलात् निर्गच्छति। यदि प्रथमाविभक्तौ रूपाणि स्मृतौ आयान्ति तर्हि इतराणि रूपाणि स्मर्तुं शक्यन्ते। अत: संक्षिप्तीकरणं पठने साहाय्यमित्यत: अत्र लिख्यते।

संक्षिप्तीकरणम्।

पुनरावृत्तिः (Recap)

वस्तुनिष्ठप्रश्नाः (Objective type questions)

एकेन वाक्येन द्वाभ्यां वा उत्तराणि लिखत।(Answer the following questions in one or two sentences)

निर्दिष्टाभ्यासः (Assignment)

उत्तराणि (Answer to Objective type questions)

अधिकवाचनाय ग्रन्थाः (suggested Readings)